STORINGEN OP DE MIDDENFREQUENTIE VAN OMROEPONTVANGERS
De meeste oudere radio luisteraars herinneren zich het misschien nog wel: de morse toontjes die je soms op de achtergrond van het beluisterde programma hoorde. En niet alleen op één bepaalde zender maar meerdere stations en ook niet altijd. De toonhoogte hiervan varieerde als je aan de afstemknop draaide. Wat was hier de oorzaak van?
Onze radiotoestellen hebben een middenfrequentie van - meestal - 452 kHz, de oudere soms van 110 khz.
Nu is het een gegeven dat sterke signalen van deze frequentie, binnenkomend op de antenne van de ontvanger, de neiging hebben om door de mengtrap heen, terecht te komen in de middenfrequent versterker en daar verder worden versterkt. Ook de gewenste signalen worden, gemengd met het oscillatorsignaal, omgezet in de middenfrequentie.
Beide signalen worden gedetecteerd en geven een verschilfrequentie die hoorbaar is, tenzij zeer exact op de gewenste zender wordt afgestemd. En bij onze “analoge” buizenradio’s was exact afstemmen nauwelijks mogelijk. Er kon wel een verschil van plus of min 1 khz zijn voordat het verschil hoorbaar was.
Welke zenders werkten nu eigenlijk op of rond de m.f. frequenties van de omroepontvangers? dat waren er heel wat: de frequentieband tussen 405 en 535 kHz was toegewezen aan maritieme stations voor verkeer in morse. Dat waren niet alleen schepen maar ook kuststations zoals Scheveningen Radio, Norddeich Radio, Oostende Radio, e.d.
Om een paar frequenties te noemen: Scheveningen Radio - roepletters PCH - zond uit op 421, 461, 500 en 512 kHz en luisterde op 425, 454, 500 en 512 kHz. Die zenders stonden in IJmuiden en Kootwijk en waren vrij sterk ( 2 kiloWatt ?)
De werkfrequenties voor schepen waren: 410, 425, 448, 454, 480, 500 en 512 kHz.
Van deze frequenties zijn 454 en 461 kHz van belang. Een schip uitzendend op 454 kHz geeft een verschilfrequentie van 2 kHz met 452 kHz: een duidelijk fluittoontje. Dat moet aan de kust toch wel wat storing kunnen geven. Toch werd vaak gesteld dat Scheveningen Radio op 461 kHz de schuldige was. Maar een signaal van 461 kHz geeft samen met een signaal van 452 kHz een verschil van 9 kHz, en dat is geen “fluitje”.
Er is een andere verklaring, namelijk de volgende: een zender afgestemd op 1008 kHz vereist bij een m.f. van 452 kHz een oscillatorfrequentie van 1460 kHz. (1460 kHz - 1008 kHz = 452 kHz). Een naastliggende zender op 999 kHz geeft bij 1460 kHz een m.f. frequentie van 461 kHz. Dat is 9 kHz hoger en valt bij een goede ontvanger al snel buiten de doorlaatkromme van de m.f. versterker. Toch was (en is) de 9 kHz verschiltoon soms goed hoorbaar, maar: geen fluitje in het goed hoorbare gebied. Als er nu behalve het gewenste signaal ook het - vrij sterke - signaal van 461 khz van Scheveningen Radio binnenkomt, geven beide signalen door de nooit exacte afstemming een hoorbaar interferentie signaal. Ik weet niet in hoeverre deze redenering hout snijdt: ik kan het niet meer in het echt horen: ik zou het moeten simuleren met een meetzender. (misschien wel een goed idee)
Overigens, de keuze van de m.f. frequentie van de omroepontvangers kon ook van invloed zijn: Philips koos vrijwel altijd voor 452 kHz, bij Blaupunkt kom je 460 en 473 kHz tegen en bij Grundig vaak 468 kHz. 460kHz is natuurlijk vragen om moeilijkheden.
Tegenwoordig bestaat dit verschijnsel dus niet meer, omdat er op of rond de middenfrequentie van onze toestellen geen (sterke) zenders meer actief. Met ingang van 1998 is het gebruik van morse in de maritieme communicatie afgeschaft.
Ik heb een tweetal geluidsfragmenten uit mijn archief geselecteerd waar het verschijnsel goed op te horen is: toevallig van Radio Veronica, zie de bijgaande fragmenten “PCH 1”en “PCH 2”. Op de tweede wordt als je goed luistert vrij langzaam geseind.
Om deze storingen te bestrijden werd er aan de ingang van de ontvanger een seriekring opgenomen die het ongewenst signaal vanaf de antenne naar aarde kortsloot. Deze - meestal van buitenaf afstembare kring - werd zó afgeregeld dat de storingen minimaal werden. Zie een deel van het schema van de Erres KY 485 als voorbeeld. (hiernaast)
Misschien aardig om eens te proberen op te nemen wat er precies geseind werd: een goede oefening in morsevaardigheid!
Voorbeelden van m.f. interferentie, zie hier onder, klik op het woord: