De Philips Pionier 1 is een zeer eenvoudig toestelletje. Het bestaat uit een afstembare kring gevolgd door een detector waarop een weergever is aangesloten, in dit geval een kristal-oortelefoontje.

Het type wordt ook wel eenkringer of kristalontvanger genoemd. Een versterkend element ontbreekt en het is daarmee zo ongeveer de oudste vorm van een radio-ontvanger.

Daarom was het een geschikt ontwerp om jongeren enthousiast te maken voor de radio hobby, zeker in een tijd dat er nog behoorlijk veel en sterke zenders op de middengolf actief waren.

De Pionier werd als bouwdoos door Philips op de markt gebracht. Bij de bouwdoos behoorde een boekje dat niet alleen een uitgebreide bouwbeschrijving bevatte, maar ook allerlei wetenswaardigheden over het fenomeen radio en de opstelling van de noodzakelijke antenne en aardleiding.

In 1962 was dit voor een toen twaalfjarige zowat een wereldwonder; nu in 2019, loop je als twaalfjarige al achter wanneer je geen smartphone hebt. Het boekje is ook na 57 jaar nog zeer lezenswaardig, reden waarom ik het heb gedigitaliseerd. Zie bouwbeschrijving Pionier I    Let allereerst eens op de geconcentreerde blik van het jongetje op de omslag, en daarna op het plaatje op bladzijde 4: het jongetje knutselt, het meisje kijkt toe..

Van het bouwen herinner ik me nog het wikkelen van de spoel op de ferrietstaaf: een hele klus, ook omdat de zeer nauwkeurig aangegeven maten de indruk wekten dat dit een heel kritisch en belangrijk onderdeel was.

Wat viel er toen eigenlijk op te ontvangen? Allereerst de beide Hilversumse zenders en ’s avonds een heleboel buitenlandse zenders, meestal door elkaar, maar met nauwkeurig afstemmen was er soms een die er wat bovenuit kwam. Altijd was er wel een 9kHz fluitje te horen. Intrigerend was wat er gebeurde als je de afstemcondensator helemaal linksom draaide (minimale capaciteit). Dan hoorde je een heleboel zenders door elkaar, dat bleek later de korte golf te zijn die door het gebrek aan selectiviteit in zijn geheel te ontvangen was, waarbij de sterkste zender het won.

Het eerste waarna ik toen geluisterd heb was de begrafenis van Koningin Wilhelmina op 8 december 1962..

Het toestelletje werd later uitgebreid tot de Pionier II en zelfs tot de Pionier III. Die uitbreidingen betroffen het laagfrequent gedeelte waarbij de Pionier III zelfs een luidsprekertje had. De selectiviteit bleef die van een eenkringer, maar omdat de versterking groter was kon met een kortere antenne worden volstaan die de afgestemde kring minder dempte. Alle onderdelen van de Pionier zijn later hergebruikt in andere ontwerpen. Met het originele materiaal heb ik jaren geleden de Pionier I weer gereconstrueerd.

Ik heb hem kort geleden weer eens aangesloten op een lange draad van een meter of twintig, en wat er overdag te horen viel waren de lokale AM zenders op 828 en 675 kHz. ’s Avonds is het wat drukker:

Overigens was Philips niet de enige die een kristalontvanger op de markt bracht: de Muiderkring had een soortgelijk ontwerp, de zgn. “Jampotontvanger”, een eenkringer gebouwd in, zoals de naam al zegt: een lege jampot.

Achterzijde

Pionier I zonder kastje

Binnenkant chassis