Arel 51U.

AREL is een Belgisch radiomerk. Opgericht in 1945 als “NV AREL”, de afkorting van “Algemene Radio- en Electriciteits Laboratorium”. Ook wel bekend als “Radio-A.R.E.L.”

AREL was gevestigd in Antwerpen en na een brand in 1946 waarbij het bedrijf tot de grond toe afbrandde verhuisd naar Schoten bij Antwerpen. Neemt in 1960 het collega-bedrijf “NOVAK” over en deze combinatie wordt in 1962 overgenomen door een Amerikaans bedrijf. Tot midden jaren zestig worden onder de naam AREL-NOVAK toestellen geproduceerd, maar niet meer in België. Daarna verdwijnt de naam AREL-NOVAK.

De namen Arel en Novak duiken in de jaren zestig op als Oostenrijks bedrijf dat o.m. televisietoestellen verkoopt. Onduidelijk is de relatie met het Belgische bedrijf AREL-NOVAK.

Ook was er nog een Frans radiomerk dat Arel heette: “Application Radio Electriques Levallois” en ook een Italiaans radiomerk Arel: “Applicazioni Radio Elettrichi”.

AREL (België) heeft een vrij groot aantal modellen gemaakt, waarvan sommige met heel aparte vormgeving. In zijn gloriejaren produceert AREL alles zelf, ook de behuizing, later wordt ook wel gebruik gemaakt van chassis en dergelijke die van derde partijen afkomstig zijn.

Het hier besproken toestel is het type 51U. Het typenummer suggereert als bouwjaar 1951, maar andere bronnen noemen 1953.

Het is een zeer minimalistisch toestel: alleen geschikt voor 110 Volt gelijk- en wisselspanning. (U-uitvoering).  Daar was kennelijk een markt voor, want er zijn er meer zo gemaakt, zoals de “Pontiac” type 556 van NOVAK uit dezelfde tijd. Wel waren er in die tijd verloopweerstanden van 220 naar 110 Volt beschikbaar in een mooie ronde behuizing. Het toestel is voorzien van Lange- en middengolf.

De buizenbezetting bestaat uit 3 stuks: de UCH 21, de UBL 21 en de 35Z5. De UCH 21 is de mengbuis die de ontvangen signalen omzet naar de (vrij ongebruikelijke) middenfrequentie van 373 kHz. De schakeling lijkt op het eerste gezicht simpel maar heeft een verrassing. Het heptode deel van de UCH 21 is zowel mengtrap als oscillator. Het triode deel heeft een dubbele functie: 1) als tegengekoppelde versterker van het m.f. signaal en 2) als l.f. versterkertrap.

Op het m.f. bandfilter is een spoeltje aangebracht dat zo is geschakeld dat de triode als tegengekoppelde versterker functioneert. De mate van tegenkoppeling is zo ingesteld dat geen oscilleren optreedt, maar wel een zekere dempingsreductie waardoor de signaalsterkte en de selectiviteit groter worden. Het signaal wordt in de diodes van de UBL 21 gelijkgericht en daarna in het triodedeel van de UCH 21 versterkt. Het pentodedeel van de UBL 21 is de l.f. eindversterker.

Het schema heb ik voor dit speciale geval ontleend aan radiomuseum.org. omdat het geen standaard  schakeling is. Het was een grote hulp bij het uitpluizen van de bedrading. Het is mooi getekend (auteur Bruno Brasseur) en het bestuderen waard. Je vindt het hier: Arel 51U

Een 35Z5 is de gelijkrichter. De opzet is daarmee nog eenvoudiger dan die volgens het bekende “4-tubes - concept”. Wel is i.p.v. de gebruikelijke weerstand een smoorspoel in het gelijkrichtercircuit opgenomen. 

Ook de prestaties zijn - na restauratie - in overeenstemming met de eenvoudige opzet. Wel geeft de rechtstreekse verbinding met het stroomnet - tegenwoordig een soort electrisch riool - meer storingen en is dit type radiootjes gevoeliger voor brom.

De kast heeft wat (niet-actieve) houtworm gaatjes, een achterwandje ontbreekt, de schaal vertoont wat sporen van corrosie. De 35Z5 blijkt defect: schaallampjes en gloeidraden van de UCH 21 en UBL 21 zijn in orde. Het radiootje zit wat rommelig in elkaar: het chassis zit ietwat scheef in de kast.

Het is afkomstig van een NVHR beurs. Het viel op door zijn uiterlijk en werd aanvankelijk voor een schattig stukje zelfbouw-huisvlijt gehouden, waard om te behouden. Bij nader onderzoek blijkt het om de 51U van AREL te gaan. 

Reparaties

Reparaties Inwendig november 2023

  • Allereerst het (gloei)stroomcircuit nagelopen. De drie buizen staan in serie en de gloeispanningen moeten samen opgeteld op 110 Volt uitkomen – 19 Volt voor de UCH21, 55 Volt voor de UBL21 en 35 Volt voor de 35Z5. De beide U-buizen vereisen 100 mA gloeistroom , de 35Z5 (of 35Z4) vereist 150 mA. Als deze drie buizen zonder extra maatregelen in serie gezet worden kloppen de spanningen niet meer, de 35Z5 krijgt te weinig en de anderen te veel. De 35Z5 is daarom maatgevend voor de stroom in het gloeidraadcircuit. Dat betekent dat parallel aan de beide U-buizen een weerstand voorzien moet worden waar 50 mA stroom door loopt.
  • Voor de UCH 21 is daarin voorzien door de beide schaalverlichtingslampjes van 10 Volt 40 mA, voor de UBL 21 is een parallelweerstand van 3000 Ohm opgenomen. De beide schaallampjes zijn niet origineel. Voorzichtige meting van de spanningsverdeling (spanning langzaam opvoeren) over de gloeidraden wijst uit dat het allemaal bij 110 Volt ongeveer klopt maar dat de gloeispanning over de 35Z5 een paar volt te hoog is. (Misschien is deze daarom defect geraakt?)
  • De 35Z5 was niet verkrijgbaar, wel een 35Z4. Deze is gelijk aan de 35Z5 maar mist de aftakking op de gloeidraad – deze is hier niet nodig. Om de gloeispanning van de 35Z4 wat te verlagen parallel aan de 35Z4 een weerstand van 2000 Ohm gezet. De andere buizen krijgen daardoor een iets hogere gloeispanning, maar die zijn minder zeldzaam.
  • De smoorspoel was onderbroken: met de “hoogspanning reparatie methode” gerepareerd. Dit moest twee keer wat langdurig herhaald worden voordat het resultaat blijvend was.
  • De elco’s geformeerd. Zijn daarna in orde. De 100uF 12 V blijkt ook nog vrijwel in orde.
  • De UCH 21 en UBL 21 getest (emissie) en in orde bevonden. Bleken later ook normaal te werken.
  • In het schema staat een C van 2000 pf. Is niet aanwezig en ook niet geplaatst.
  • Condensatoren getest: zijn van het “teertype” , zijn acceptabel en om redenen van originaliteit blijven zitten, alleen de met de “koppel C” is een nieuw exemplaar in serie gezet.
  • Nauwkeurige inspectie van het inwendige leverde op dat de draden van de m.f. spoelen afgebroken waren en dat de LG antennespoel beschadigd is. Ook zat er een draadje los van wat later de MG oscillatorspoel bleek te zijn.
  • Na uitgezocht te hebben wat gebroken was, zijn de m.f. spoelen hersteld door het aanhalen van nieuwe draadjes aan het einde van de oude. Klinkt eenvoudig, maar daarvoor moest het montagebordje waarop ze zijn bevestigd losgemaakt worden.
  • Aan de hand van het schema is de plek van het afgebroken draadje van de MG oscillatorspoel bepaald en hersteld.
  • Op de foto is te zien dat de LG antennespoel beschadigd is. De beschadiging is op de foto al wat opengelegd. Behalve voor de LG  vervult deze spoel ook een rol in de afstemming van de ingangskring voor de MG en zou dus gerepareerd moeten worden. Na demontage en een poging de “eindjes aan elkaar te knopen” bleken er meerdere breuken te zijn. Een groot deel leek heel te zijn (weerstandsmeting) en de gok werd genomen de spoel af te wikkelen; toen bleek dat na het verwijderen van circa 20 windingen de rest heel was…. Opnieuw aangesloten.
  • De moraal: open spoelen zijn kwetsbaar en kunnen onopvallend beschadigd zijn en kunnen  moeilijk vindbare defecten tot gevolg hebben. De toepassing van open spoelen is wijdverbreid: niet alleen in eenvoudige toestellen uit de jaren veertig en vijftig maar ook in de spoelenblokken van druktoetsradio’s uit de jaren vijftig.

Reparaties uitwendig november 2023

  • De houtwormgaatjes in de kast gestopt met houtvuller en zo goed mogelijk op kleur gebracht. Ze blijven zichtbaar. Lak zo veel mogelijk schoongemaakt maar niet overgedaan.

Toestand na Reparaties

  • Status 2024: De kast is zo goed als mogelijk opgeknapt maar heeft toch nog wat onvolkomenheden die niet geheel weg te krijgen zijn. Ziet er echter weer toonbaar uit.
  • Speelt weer redelijk. Voorzichtig opstarten en niet te veel spanning geven om beschadigingen te voorkomen. Opvallend is het wat hoge bromniveau dat mede wordt veroorzaakt door de originele niet afgeschermde draden naar de volumeregelaar. Dit is geen toestelletje om zorgeloos te laten spelen of om in één keer op de netspanning aan te sluiten: langzaam opstarten met een regelbare weerstand om inschakelpieken te vermijden en schaallampjes en buizen te sparen.
  • Nog te maken: vervangende achterwand, om veiligheidsredenen. Chassis zit nog wat scheef in de kast.

Voorkant ongerestaureerd

Onderkant Chassis

Schuin opzij

Stationsnamenschaal

Achterkant open

Antennespoel LG detail

Karakteristieken

Merk:AREL
Type:51U
Serienummer:Niet aanwezig
Bouwjaar:1951/1953
Frequentiebereiken:LG/ MG
Middenfrequentie:373 kHz
Buizenbezetting:UCH 21/ UBL 21/ 35Z5
Schaalverlichting:2 x 10 V 0,04 A "Baryam"
Bediening:Linker zijkant: netschakelaar/volume
Rechter zijkant:
Afstemming/ Golfbereik
Voedingsspanning:110 Volt Gelijk- en wisselspanning
U-toestel!
Antenne:extern
Externe Aansluitingen:antenne en aarde
Maten (H x B x D):27 x 36 x 14
Gewicht:ca 3,5 kg
Kast:Hout, multiplex. Bruin/zwart gelakt met twee "gouden" sierstijlen.
Bijzonderheden:Zeer eenvoudig opgezet toestel.
Typenummers componenten:
Collectienummer:
status:
165
In de collectie