Het REM eiland (RTV Noordzee)

In 1963 werd in Nederland maar één televisieprogramma uitgezonden. Er waren weliswaar al plannen voor een tweede programma maar daar werd nog niet veel haast mee gemaakt. Kijkers die in het oosten of zuiden van het land woonden konden nog wel eens de Duitse of Belgische zenders ontvangen, maar het grootste deel van de Nederlanders was aangewezen op dat ene programma.

Er waren daarom lieden die brood zagen in een – commercieel – televisienet, en om dat te verwezenlijken werd net als bij de radio (Veronica) het geval was, uitgeweken naar een plek buiten de territoriale wateren.

De technische apparatuur voor het exploiteren van een televisiezender was in 1963 gecompliceerder dan nu, maar om de programma’s voldoende reikwijdte te geven was en is nog steeds een hoge mast noodzakelijk om de antennes op te stellen. Bovendien is het antennesysteem voor een televisiezender ingewikkelder dan dat voor een radiozender. Om het uitgestraalde vermogen zo effectief mogelijk te benutten dienen gerichte antennes te worden gebruikt. Om die redenen is het gebruik van een schip niet voor de hand liggend.

De oplossing werd gevonden in de vorm van een platform, zoals gebruikt in de olie-industrie, opgesteld buiten de drie-mijls-zone, ter hoogte van Noordwijk, om op die manier een zo groot mogelijk deel van de randstad te bestrijken.

Voor de financiering van het project werd in 1963 de Reclame Exploitatie Maatschappij (REM) gesticht. De voornaamste aandeelhouder was de Rotterdamse scheepsbouwer Cornelis Verolme. Andere aandeelhouders waren Reinder Zwolsman, Pieter Scheltema Heerema en Sydney van den Bergh. Ook de Amsterdamse bank Teixera de Mattos was er bij betrokken.

Uiteraard was een dergelijk project een regelrechte uitdaging van de gevestigde orde en zon de regering al vanaf het begin op wettelijke maatregelen tegen het eiland.

Om het Nederlandse publiek er bij te betrekken, om vermogen aan te trekken en wellicht ook om de overheid en volksvertegenwoordiging onder druk te zetten de zaak niet te saboteren besloot de leiding van de REM aandelen uit te geven. Hiertoe werd de NV Volks Aandelen Trust (VAT) opgericht. De aandelen werden onderhands geplaatst bij Teixeira de Mattos. Dit betekende dat de VAT geen beursnotering kreeg, maar dat de aandelen contant konden worden betaald en afgehaald bij de bank op de Herengracht. Het zou, zoals verwacht, een groot succes worden. In de dagen voorafgaand aan de emissie werden de aandelen al enkele malen overtekend. De aandelen hadden een nominale waarde van 20 gulden, maar de belangstelling was zo groot, dat de waarde opliep naar ruim 42 gulden per aandeel. Op 17 augustus 1964, twee dagen nadat TV Noordzee haar uitzendingen was begonnen, stonden om half 6 ’s ochtends de eerste gegadigden op de stoep voor de bank te wachten. In de eerste anderhalf uur werden meer dan 400 aandelen verkocht.

Het platform werd gebouwd op een scheepswerf in de Ierse havenstad Cork waarna het werd versleept naar de plaats van bestemming en daar geplaatst door een kraanschip van Heerema. Op 12 augustus vond een proefuitzending plaats en op 15 augustus 1964 begonnen de reguliere uitzendingen van TV Noordzee. Deze waren door de hoge zendmast (circa 80 meter) met wat moeite tot ongeveer Amersfoort en Breda te ontvangen. TV Noordzee kon rekenen op grote steun onder de bevolking. In de eerste week van uitzending waren 650.000 toestellen (ruim twee miljoen kijkers) een of meerdere malen op TV Noordzee afgestemd.

Uitgezonden werd op kanaal 11 in de VHF band 3. Die frequentie was nog “vrij” binnen het te verwachten ontvangstgebied van de zender.

Vele duizenden Nederlanders kochten een speciale REM-antenne voor kanaal 11 om de zender te kunnen ontvangen. Ook het zelf bouwen van antennes was populair. Het blad Radio Bulletin publiceerde in het nummer van augustus 1964 een artikel . “Zelfbouwantenne TV Noordzee”

Wat viel er te zien? Uitgezonden werd ’s avonds tussen pakweg 7 en 10 uur. Dat lijkt weinig, maar de Nederlandse televisie zond in die tijd ook alleen maar ’s avonds uit. Dagprogramma’s waren er nog nauwelijks, t.v. kijken deed je ’s avonds. De programmering van TV Noordzee bestond hoofdzakelijk uit amusement: met programma’s als “Zorro”, “Mr Ed, Het sprekende paard”, “Rin Tin Tin”, “De onzichtbare man” en “The Saint” zorgde de zender vooral voor die vorm van amusement waar de publieke omroep nogal eens van gruwde en daar dus grotendeels ontbrak

Minder bekend is dat behalve TV Noordzee ook een radioprogramma onder de naam Radio Noordzee werd uitgezonden op 214 meter middengolf. (1403 kHz).Met een zender van ik meen 1 kiloWatt en dankzij de hoge zendmast – die ook als antenne voor de middengolfzender werd gebruikt – was de ontvangst in grote delen van Nederland heel redelijk. De zender heeft nooit de tijd gehad om populair te worden.

Hoe zat het nu eigenlijk met de techniek van RTV Noordzee? Het populaire radio tijdschrift “Radio Bulletin” heeft hier zeer uitvoerig over gepubliceerd. Een aantal artikelen hierover uit mijn archief heb ik ingescand.

Het eerste is van november 1963:  “Televisie uit Zee” . Opmerkelijk is dat hier een heel ander platform is afgebeeld dan het uiteindelijke eiland.

Verder:  “Een bezoek aan TV Noordzee” en “Rem ad Rem” uit het oktobernummer van 1964, dat een bezoek aan het eiland beschrijft. Ook werd de reikwijdte van de zender serieus gemeten:  “De veldsterkte rond TV Noordzee”  uit het nummer van november 1964 (er ontbreekt een stukje tekst).

Het liep allemaal niet goed af: ondanks – of juist dankzij – de populariteit van de zender zocht de regering, hiertoe ongetwijfeld aangespoord door belanghebbenden binnen het bestaande omroepbestel, naar een manier om de commerciële zender te verbieden. Al voor het platform werd geplaatst, was de regering begonnen de plannen te dwarsbomen.

Hoewel het eiland zich buiten de territoriale wateren bevond stond het evenwel gefundeerd in de grond van dat gedeelte van het continentale plat, dat volgens de verdrag van Genève uit 1958 tot het Nederlandse grondgebied behoorde. Er was in Nederland alleen geen wet voor handen die het verdrag van Geneve bekrachtigde. Dat bleek de sleutel tot de ondergang van de RTV Noordzee en daaraan werd nu dus gewerkt.

Op 1 december 1964 was een noodwet – de Wet Installaties Continentaal Plat- aangenomen die bepaalde dat de Nederlandse wetgeving ook gold voor kunstmatige constructies die waren gebouwd op de zeebodem van het Nederlandse deel van het Continentale Plat. De wet trad op 12 december in werking.

Hierdoor werden de uitzendingen vanaf het REM-eiland illegaal, en kon daartegen worden opgetreden, en op 17 december van dat jaar werd, vlak na 9 uur ’s ochtends, door de Rijkspolitie tijdens een actie samen met de Koninklijke Marine het eiland bezet en de apparatuur geconfisqueerd.

Bij mijn weten staat de apparatuur nog ergens in een museum, het eiland zelf werd vanaf de jaren zeventig – zonder zendmast – nog door Rijkswaterstaat gebruikt als meetstation. Tegenwoordig dient het als restaurant in de haven van Amsterdam.

Luister  hier naar de allereerste aankondiging van Radio Noordzee op 214 m

Sic transit gloria mundi……