Blaupunkt 7W79D - 1939

Philips BX 310 - 1951

Erres KY 466 - 1946

Grundig 2050 - 1956

Graetz Comedia - 1955

Philips BX 631A - 1953

Körting Novum 40 - 1940

 

Philips BX400 - 1950

 

Erres KY 486 - 1948

Erres KY 175 - 1937

Siemens C50 - 1955

Telefunken KS - 1934

Telefunken Gavotte 8 - 1957

Grundig 955W - 1955

Waldorp 466A - 1946

De meeste van onze oude radio’s hebben zo’n mooie glazen schaal waar achter een wijzer loopt, bediend door de afstemknop, en waar , in het donker ondersteund door zo’n warm gloeiend lampje, allerlei plaatsnamen te lezen zijn.

Die namen geven de plaatsen aan waar een zender stond opgesteld, en doorgaans niet de naam van het uitgezonden programma. Bij “Droitwich” hoorde je het programma van de BBC, en niet b.v. “Radio Droitwich” De zender stond (en staat nog steeds) opgesteld nabij Droitwich.

De reden om de plaatsnamen te noemen komt denk ik doordat de namen van de uitzenders nogal eens wijzigden, dan wel te lang of te exotisch waren om te vermelden. De plaatsnaam vertelt de luisteraar meestal wel van welk land het programma afkomstig was. Er zijn natuurlijk uitzonderingen: Hilversum I op de schaal was ook het station Hilversum I, de zender stond in Lopik. Als er op de schaal Lopik had gestaan had denk ik niemand geweten wat daarachter schuil ging.

De stationsnamenschalen werden aangepast aan de omgeving waar het toestel gebruikt zou gaan worden. Zo zijn er schalen voor b.v. Noord-Europa, West-Europa en Zuid-Europa.(ik heb helaas weinig exotische schalen)

De keuze van de namen op de schaal is niet geheel willekeurig: er staan namen op van zenders die redelijkerwijs overdag of ’s avonds te ontvangen waren en van “gevestigde” stations, dus van zenders die soms al tientallen jaren vanaf die locatie uitzonden.

Als kind was ik al gefascineerd door (de klank van) die namen op de schaal en nieuwsgierig welk geluid daarachter verborgen was. Om bijvoorbeeld te ontdekken dat achter de naam “Wenen” Duits gesproken werd.

Om voor de generatie die dat allemaal nooit heeft meegemaakt en voor wie die namen niets of weinig zeggen, ben ik begonnen een alfabetische “catalogus” te maken van zendernamen zoals die op de meeste oudere radio’s kunnen worden aangetroffen. Hierin zal o.m. zoveel mogelijk worden opgenomen de plaats, de omroep, wanneer in- of uit bedrijf, uitgezonden vermogen e.d. Deze catalogus zal geleidelijk steeds worden uitgebreid. Dat dit een langdurige zaak gaat worden zal duidelijk zijn, maar hieronder vast een eerste opzet, eerst alleen voor de Lange- en Middengolf.

In de toewijzing van de golflengten zit een belangrijke trendbreuk: het "Plan van Kopenhagen", effectief in 1950. De schalen van na 1950 hebben onderling minder grote verschillen dan die van vóór 1950.

Bij de meeste schalen loopt de golflengte af van rechts naar links (550 m is rechts en 200 m is links), bij sommige is dit omgekeerd.

 

AFN (American Forces Network) Radio omroep t.b.v. het Amerikaanse leger in Duitsland. Zenders in o.m. Frankfurt (AFN Frankfurt 872 later 873 khz - 344 m) en Stuttgart (AFN Stuttgart 1106 later 1107 kHz - 271 m) . Engelstalig. Vermogen 100 - 150 kW. Niet meer op de middengolf in de lucht. Niet te verwarren met RIAS “Rundfunk Im Amerikanischen Sector”. Er waren op diverse locaties meer frequenties in gebruik met zwakkere zenders, maar die vindt je meestal niet op de schalen terug. Voor de Britse troepen was er iets soortgelijks onder de naam BFN (British Forces Network) op kleinere schaal en ook eerder afgelopen. Maar dat heb ik maar één keer aangetroffen (op een Grundig type 955)

Athlone: Plaats in Ierland waar de MG zender (566 later 567 kHz - 530 m)van de nationale omroep stond opgesteld. De Ierse omroep zendt al geruime tijd uit via een langegolf zender op 252 kHz, die voorheen in gebruik was bij het commerciële station “Atlantic Radio”.

Boedapest: Hoofdstad van Hongarije. Een zender (539 later 540 kHz - 557 m) van de nationale omroep “Radio Kossuth”, opgesteld in het plaatsje Solt. Op deze frequentie is nog altijd een sterke Hongaarse zender actief. Het vermogen zou 2000 kWatt bedragen.

Beromünster: Plaats in Zwitserland waar een zender stond van de Duitstalige Zwitserse omroep (DRS 1). Deze krachtige zender (556 na 1948 op 529 later 531 kHz - 567 m) was ’s avonds ook in Nederland redelijk te ontvangen. Is uit de lucht. Zond de laatste jaren hoofdzakelijk Zwitserse volksmuziek uit.

Bruxelles of Brussel I: Zender van de Franstalige Belgische omroep (RTBF) op 620 later 621 kHz - 485 m. Stond opgesteld in Waver maar die naam zie je nooit op de schaal staan. De Belgische MG zenders zijn uit de lucht, deze als laatste op 13 december 2018. Het vermogen bedroeg ooit 300 kW en was dan ook goed te ontvangen

Brussel of Brussel II: Zender van de Vlaamstalige Belgische omroep (BRT) op 926 later 927 kHz - 324 m. Stond opgesteld in Waver maar die naam zie je nooit op de schaal staan. De Belgische MG zenders zijn uit de lucht.

Daventry: Een heel bekende naam op de schaal, ook aangegeven als “Engeland III”. Plaats in midden Engeland waar onder meer een zender stond opgesteld die op 647 kHz later 648 kHz - 464 m- het programma van “BBC Radio 3”, de “European Service” en de “World Service” uitzond. Vermogen was ooit 150 kW. Later is aan de oostkust in Orfordness een nieuwe, krachtiger zender van 500 kW geplaatst t.b.v. de “European Service” en de “World Service”. Was hier uitstekend te ontvangen. Niet meer actief. Noot: het zenderpark bestaat nog, de antennes worden nu gebruikt door “Radio Caroline” met 1 kW.

Helsinki: Hoofdstad van Finland. Zie onder “Lahti”

Hörby. Plaats in Zweden waar een krachtige zender (1178 later 1179 - 255 m) van de nationale omroep stond opgesteld. Vermogen 100 kW (1970) later 600 kW. Zond tot voor kort overdag het binnenlandse programma uit, in de avond de programma’s van “Radio Sweden International” en was dan goed te ontvangen. De Lange golf zender stond in Motala.

Kalundborg: Plaats in Denemarken waar het zenderpark van de Deense omroep (Danmarks Radio) staat opgesteld. De zender op de Lange golf ( 243 kHz - 1250 m) is nog af en toe in de lucht voor o.m. weerberichten. Oorspronkelijk vermogen 300 kW, thans 50 kW. De middengolfzender (1061 later 1062 kHz - 283 m) is buiten gebruik. Daarvan bedroeg het vermogen ooit 300 kW. Gezien de ligging aan zee ruim voldoende op geheel Denemarken te bestrijken.

Lahti: Plaats in Finland waar de Lange golf zender van de Finse omroep (254 kHz - 1182 m - 200 kW) stond opgesteld. Al heel lang uit de lucht. De Middengolf zenders op 557 en 963 kHz staan nog wel eens op de schaal als “Helsinki” resp.“Turku”. Gezien de grote afstand en de relatief zwakke zenders zal de regelmatige ontvangst hier twijfelachtig zijn geweest

Monte Ceneri: Plaats in Zwitserland waar een zender (557 later 558 kHz - 538 m) stond van de Italiaanstalige Zwitserse omroep. De Zwitserse MG zenders zijn uit de lucht. Noot: dit is de frequentie waarop Radio Veronica van 1972 tot 1974 uitzond.

Motala: Plaats in Zweden waar de Lange golf zender van de Zweedse omroep stond opgesteld. Zond uit op 191 kHz (1571 m) met een vermogen van 600 kW. Al heel lang uit de lucht. De Middengolf zender stond in Hörby

München: plaats in Duitsland en hoofdstad van de deelstaat Beieren. Na de Tweede Wereldoorlog begonnen de Amerikaanse bezettingstroepen in 1945 met een nieuwe zender, Radio München. In 1949 werd deze zender overgedragen aan de Beierse overheid en werd de naam Bayerischer Rundfunk gekozen. De zenders stonden nabij München, uitgezonden werd op 800 later 801 kHz - 375 m en ook op 1602 kHz - 187 m. Staat ook op de schaal als Bayerischer Rundfunk., soms ook rond de 570 meter ofwel 520 kHz (steunzenders van laag vermogen)

Niet meer actief, de Duitse MG (en LG) zenders zijn uit de lucht.

Ook staat de naam München op sommige schalen aangegeven rond de 250 meter. Dat is een zender op 1196 later 1197 kHz - 251m die in de buurt van München stond en werd gebruikt door de “Voice of America” / “Radio Free Europe” voor propaganda uitzendingen gericht op het vml Oostblok. Vermogen was 300 kW. Niet meer in de lucht.

Murmansk: Plaats in het noorden van Rusland nabij de Barentsz Zee . Hier stond een zender (656 kHz - 464 m) die het programma van Radio Moskou “Radio Rossii” uitzond. Vermogen zou 150 kW hebben bedragen. De naam komt vooral voor op radio’s uit begin jaren vijftig. Ontvangst in Nederland twijfelachtig.

Praag: soms aangeduid als Praha. Hoofdstad van Tsjechië. De zender staat opgesteld in Liblice, frequentie 638 later 639 kHz - 470 meter. Nog steeds actief, vermogen zou 750 kW bedragen.

RIAS: ook wel aangeduid als RIAS-Berlin en RIAS-Hof . RIAS is de afkorting van “Rundfunk Im Amerikanischen Sector”. Dit was een omroep in die onder toezicht van de Amerikaanse bezettingsmacht tussen 1946 en 1993 vanuit de Amerikaanse bezettingszone Duitstalige radio-uitzendingen verzorgde. Het uitroepen van de “Deutsche Demokratische Republik” (D.D.R.) was het begin van een wedloop tussen RIAS en de DDR met steeds sterkere zenders en stoorzenders. In die periode had RIAS de krachtigste middengolfzenders van Europa en zond uit vanaf twee verschillende locaties in Berlijn (RIAS Berlin - 989 later 990 kHz - 303 m en 854 later 855 kHz - 351m) en Beieren (RIAS Hof - 683 later 684 kHz - 439 m). Pas in 1978 stopte de DDR met het storen van de uitzendingen. Met de Duitse eenwording na de val van de Berlijnse muur en het einde van de Amerikaanse bezetting verdween de bestaansreden van RIAS. In 1992 werd de zender omgedoopt tot Deutschlandradio Berlin, later Deutschlandradio Kultur. De uitzendingen op de middengolf zijn inmiddels gestaakt. Niet te verwarren met AFN (American Forces Network).

Sottens: Plaats in Zwitserland waar een zender (764 later 765 kHz - 392 m) stond van de Franstalige Zwitserse omroep (Radio Suisse Romande). De Zwitserse MG zenders zijn uit de lucht

Stavanger: Plaats in Noorwegen, waar een zender van de Noorse omroep (NRK 1, later ook Radio Norway International) stond opgesteld. Zond uit op 1313 later 1314 kHz - 227 m. Vermogen was 100 kW, later opgevoerd tot 1200 kW. Inmiddels uit de lucht.

Stuttgart: Plaats in Zuid Duitsland waar de zender (575 later 576 kHz - 522 m) van de “Süddeutscher Rundfunk” stond opgesteld. Niet meer actief, de Duitse MG (en LG) zenders zijn uit de lucht.

Sundsvall: Plaats in Zweden waar een zender van de nationale stond opgesteld. Zond uit op 593 kHz kHz - 506 m. Al zeer lang uit de lucht. Het vermogen zou 150 kW zijn geweest (1970). Veel bekender was Hörby

Turku: Plaats in Finland. Zie onder “Lahti”

Wenen: Soms aangegeven als “Österreich” of “Wien” Hoofdstad van Oostenrijk. De naam Wenen staat op de meestal in de buurt van “Athlone” en “Stuttgart”, soms ook aan de andere kant van de schaal. In beide gevallen gaat het om de beide hoofdzenders van de Oostenrijkse omroep nabij Wenen. De ene op 584 later 585 kHz - 514 m en de andere op 1475 later 1476 kHz - 203m). Die op 1476 kHz was meestal het beste te ontvangen, die op 585 kHz deelde de frequentie met Madrid. Die naam staat zelden op de schaal vermeld. De zender in Madrid is nog steeds actief, de Oostenrijkse MG zenders zijn uit de lucht.

 

versie 1, 20 oktober 2019